Niepodległość w 1918 roku przyszła do Krakowa z prawego brzegu Wisły, z Podgórza. Oddziały dowodzone przez por. Stawarza przyniosły krakowianom długo wyczekiwaną wolność, a Kraków był pierwszym polskim miastem, które odzyskało Niepodległość.

Niepodległość przyszła z Podgórza

Podgórze założone przez Austriaków w 1784 roku stało się w 1918 roku areną wydarzeń, które doprowadziły do odzyskania niepodległości. Było to zasługą polskich żołnierzy i oficerów służących w armii austriackiej. Jesienią do koszar przy ul. Kalwaryjskiej przybył por. Antoni Stawarz, który jeszcze w swoim macierzystym pułku założył organizację konspiracyjną. Ponadto dla celów konspiracyjnych pozyskał ppor. Franciszka Pustelnika z 56 pułku piechoty stacjonującego w koszarach przy ul. Wielickiej, a także kolejarzy ze stacji w Płaszowie. Akcję w koszarach por. Stawarz rozpoczął od pozyskania przychylności Czechów, którzy obiecali pomóc Polakom w rozbrajaniu Austriaków.

Akcja powstańcza trwała dwa dni i zakończyła się pełnym sukcesem konspiratorów. Wieczorem 30 października por. Stawarz rozmyślnie ogłosił początek powstania. Wysłano do stacji kolejowych komunikaty informujące o rewolucji w Krakowie oraz rozkazy zatrzymania transportów kierujących się poza granice Galicji. Kluczowe znaczenie miały wydarzenia, które rozegrały się dzień później. Wczesnym rankiem 31 października oddziały konspiracyjne opanowały koszary przy ul. Kalwaryjskiej. Zaskoczeni Austriacy zostali błyskawicznie aresztowani i osadzeni w wyznaczonych salach. Równocześnie oddział dowodzony przez ppor. Pustelnika opanował koszary przy ul. Wielickiej. Dalsze wydarzenia toczyły się wręcz lawinowo. Realizując przemyślany plan por. Stawarza oddziały żołnierzy przeszły na Rynek Podgórski, gdzie dołączyli do nich mieszkańcy. Rozdawano wcześniej przygotowane odezwy i symbole narodowe.

Zdobycie odwachu

Następnie żołnierze i cywile wspólnie przemaszerowali w kierunku Krakowa, gdzie rozbrajali po drodze austriackie posterunki i zajmowali kolejne instytucje rządowe. Do powstańców dołączali nowi żołnierze, z których formowano oddziały i wysyłano do opanowywania pozostałych instytucji rządowych. Jeden z takich oddziałów zajął odwach przy wieży ratuszowej na Rynku Głównym. Był to akt bardziej propagandowy niż strategiczny, ale znacząco podniósł morale powstańców. W gimnazjum im. króla Jana III Sobieskiego przerwano lekcje, a rozentuzjazmowani uczniowie przyłączyli się do powstańców. Podobnie postąpili studenci UJ, którzy tłumnie zasilali szeregi manifestantów. W rezultacie bezsilni Austriacy zmuszeni byli skapitulować i oddać miasto. Podsumowując, Kraków po 123 latach zaborów odzyskał wolność. Konspiratorzy zdobyli miasto błyskawiczne, bezkrwawo i bez ofiar w ludziach.